Hal Rüsumu Nedir?

5957 sayılı Sebze ve Meyveler ile Yeterli arz ve Talep Derinliği Bulunan Diğer Malların Ticaretinin Düzenlenmesi Hakkındaki Yasa’nın 8. maddesi hal rüsumu konusunu düzenlemiştir. Anılan Kanunun yapmış olduğu tanıma göre Rüsum; kamu kurumlarında görülen hizmet ve giderlerin karşılığı olarak yalnız o işle ilgisi bulunan kişilerden alınan gelirdir. Kanuna göre Hal rüsumu: Malları satın alanlarca toptan satış bedeli üzerinden ödenen meblağdır, şeklinde düzenlenmiştir.

Yaş sebze ve meyvenin insan sağlığına uygun olarak tüketiciye sunulması, üretiminden tüketimine kadar tüm aşamalarda kayıt altına alınıp kalite ve standart açısından yeterli denetim ve kontrol sürecinden geçirilmesi, üreticilerin ve üretimin gelişmiş ülkelerdeki standartlara entegrasyonu, yaş sebze ve meyvenin hem iç, hem de dış piyasaların talep ettiği çeşit, kalite ve standartlara ulaşması, üreticiden tüketiciye ulaşan zincirdeki kayıt dışılığın ortadan kaldırılarak bu alanda oluşan vergi kaybının ve sektördeki kayıt dışılığın neden olduğu haksız rekabetin engellenmesi, bu süreçte gerekli kontrol ve denetimlerin yapılması hedeflenerek hal rüsum uygulaması getirilmiştir. 

Cezalı hal rüsumundan, malları taşıyan nakliyeciler ya da depolayanlar, mal sahibiyle birlikte müteselsilen sorumludur.

5957 Sayılı kanunun 8. Maddesinde Rüsumu alınacak mallar belirlenmiştir. Anılan maddeye göre; toptancı halinde satılan mallardan %1 oranında, toptancı hali dışında satılan mallardan ise, %2 oranında hal rüsumu alınacaktır. İbaresine yer verilmiştir.  Hal rüsumu miktarını arttırma veya azaltma konusunda Bakanlar Kurulu’na yetki verilmiştir. Aynı şekilde gıda güvenilirliği ve kalite analizleri, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı’nca yetkilendirilmiş kamu laboratuvarlarında veya özel laboratuvarlarda yapıldığı belgelenen mallardan da yarısı oranında hal rüsumu alınacaktır. Kanuna göre hal rüsumu alınacak mallar şu şekildedir;

• Toptancı haline bildirilmeden toptancı hali dışında toptan alınıp satılan,
• Sınaî üretimde kullanılmak veya ihraç edilmek üzere satın alınıp yasaya aykırı olarak iç piyasada satışa sunulan, 
• Toptancı halinden satın alınmadan veya toptancı haline bildirilmeden perakende satılan, 
• Miktarına, değerine, üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulan mallardan hal rüsumu alınmaktadır. 
• Bunun yanı sıra; Gıda güvenilirliği ve kalitesi analizleri, Tarım ve Köy işleri Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş kamu laboratuvarlarında veya özel laboratuvarlarda yapıldığı belgelenen mallarda yarısı oranında hal rüsumu alınacaktır.

Yasa koyucu 5957 Sayılı kanunun 8. Maddesinde hal rüsumu alınmayacak malları da ayrıca saymıştır. Buna göre; 

• Üretici örgütlerince toptancı halinde satılan mallar ile toptancı haline bildirimde bulunmak şartıyla, sınaî üretimde kullanılmak üzere satın alınan mallar, ihraç edilmek üzere satın alınan mallar, organik tarım kanununa göre üretilen sertifikalı organik ürünler,
• Üretici örgütlerince toptancı hali dışında satılan mallardan (madde 4/5 göre hal dışında satış yetkisi var)
• Üreticilerden perakende olarak doğrudan tüketicilere satılan mallardan alınmayacaktır.

Yasa koyucu 5957 Sayılı Yasanın 8. maddenin 8. bendinde; hal rüsumunun cezalı olarak tahsil edileceği durumları düzenlemiştir. 

Buna göre; toptancı haline bildirilmeden toptancı hali dışında toptan alınıp satılan,  sınaî üretimde kullanılmak veya ihraç edilmek üzere satın alınıp bu maddenin ikinci fıkrasına aykırı olarak iç piyasada satışa sunulan,  toptancı halinden satın alınmadan veya toptancı haline bildirilmeden perakende satılan, miktarına, değerine, üretim şekline veya künyesinde belirtilen diğer hususlara ilişkin gerçeğe aykırı beyanda bulunulan mallarda, tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o mallar için oluşan birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak hal rüsumu alınacaktır.

Rüsumu alınacak mallar için;  tespitin yapıldığı yerdeki toptancı halinde bir önceki gün o mallar için oluşan birim fiyatların en yükseği esas alınarak belirlenen toptan satış bedelinin yüzde yirmi beşi oranında cezalı olarak alınır.

Hal rüsumunun cezalı olarak alınmasına belediye encümenince karar verilir. Yetki açıkça encümen verildiğinden belediye başkanı veya hal müdürü buna karar veremez. 

Hal rüsumu, malın üretildiği yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına açılacak banka hesabına 5 iş günü içinde yatırılır.

Toplanan tutarın yüzde 75 i, malın tüketime sunulduğu yerdeki toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına açılacak hesaba aylık olarak izleyen ayın beşinci gününe kadar aktarılır. 

Özel toptancı hali işletmecisi hesabında biriken tutarların yarısı aylık olarak izleyen ayın 5.gününe kadar ilgili belediyeye ödenecektir.

Aynı şekilde belediye toptancı halinin bağlı olduğu belediye hesabında biriken tutarlar, ilgili belediyeye gelir olarak kaydedilir ve bu şekilde gelir olarak kaydedilen tutarların en az yüzde onu toptancı halinin temizlik, güvenlik, aydınlatma, bakım ve onarım ihtiyaçlarının karşılanması ve kapasitesinin arttırılması, ihtiyaç duyulan bilgi işlem sisteminin kurulması ve lüzumlu diğer teknik donanımın sağlanması, soğuk hava deposu, laboratuvar, tasnif ve ambalajlama ile diğer ortak tesislerin kurulması ve işletilmesi için harcanmak üzere, izleyen yıl belediye bütçesine ödenek olarak konulur. Bu şekilde ayrılan ödenekler amacı dışında kullanılamaz. 

Malın üretildiği veya tüketildiği yerde toptancı hali bulunmaması veya birden fazla toptancı halinin bulunması durumunda hal rüsumu, Bakanlıkça belirlenecek toptancı halinin bağlı olduğu belediye veya işletmecisi adına açılacak hesaba yatırılır veya aktarılır. 

Cezalı tahsil edilen hal rüsumları belediyece ayrı bir hesapta tutulur. Bu hesapta toplanan tutarın yarısı her ayın sonunda tespit ve/veya yakalama eylemine bizzat ve fiilen katılan kamu görevlilerine ikramiye olarak ödenir. Hesapta kalan kısım ise belediyeye gelir olarak kaydedilir.